جایگاه عید نوروز در اندیشه اسلامی

زکوی یار می آید نسیم باد نوروزی                                 از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی

سخن در پرده می گویم  زخود چون غنچه بیرون آی                که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی

عید نوروز پرتویی دلربا و چهره ای زیبا از آفرینش است که پیش از خود انبوه انسان ها را به تلاش و کوشش فرا می خواند ، عیدی است که همراه خود شادی دیده ها و شادمانی دل ها را آورده ، غنچه لبخند بر لبان افراد نشانده  و افزون بر ظاهر آراسته ، باطن پیراسته ای را برای بسیاری از انسان های سبز سیرت به ارمغان می آورد .

دیر زمانی است که ایام و آن آثار با نگاه های گوناگونی دیده می شود ، برخی با نکوهش و تحقیر ، بعضی دیگر با شک و تردید و عده ای با بزرگداشت و تجلیل بدان نگریسته ، سخنان متفاوت و حتی متضادی در باره عید و آثار آن بیان کرده اند که گاه با افراط و تفریط همراه بوده است و انبوه شیفتگان دانش و دانایی را در حیرت و سرگردانی فرو برده اند ، از این رو بسیاری از ما درباره عید و اثار آن پرسش هایی داریم مانند : عید یعنی چه ؟ و دیدگاه هایی که در این باره وجود دارد چیست ؟ دیدگاه مطلوب و مقبول در باره عید نوروز در آموزه های فرهنگی ما چیست ؟ اداب عید نوروز کدام است ؟

مفهوم عید و دیدگاه های گوناگون  :

عید به معنای عود و بازگشت است ، همان گونه که عیسی بن مریم (ع) به خدای خود گفت : « الهم ربنا انزل علینا مائده من السماء تکون لنا عیدا ولاولنا و آخرنا » ( سوره مائده  ایه 114 )  پروردگارا ، ای آفریدگار ، فروبفرست بر ما غذایی آسمانی تا عیدی برای اول و آخر ما باشد .

نگاه نخست : به عید از سوی کسانی که عید نوروز را خرافه پرستان دانسته که به ما ارث رسیده است و برای کم رنگ کردن عید های الهی همانند عید غدیر خم ، قربان ، فطر ، جمعه است . از این رو زرتشتیان در ایران بدان اهمیت فراوانی داده اند و با مراسمی جون جهارشنبه سوری ، نحسی سیزده ، و مراسم سیزده بدر ، شیوه ای ناشایست به جای گذاشته اند . دلیل اینان رفتار امام هفتم (ع) است که از نشستن و جلوس در عید نوروز و حضور در مراسم این روز خودداری ورزید ند .

دیدگاه دوم : مخصوص کسانی است که عید نوروز را عیدی ارزشمند از نیاکان ما در ایران زمین می دانند که عظمتی روز افزون دارد . با آن طبیعت سبز ، امید و رویش به دنبال خود آورده و ید و بازدید ها غبار کدورت ها را زدوده ، صمیمیت و مهربانی به ارمغان می آورد و با ضیافت ها و ، لباس های نو ، مسافرت ها و جوش و خروش در زندگی ، افزون بر مراسم ملی ، نوحی احیای گری ارزش های مذهبی نیز فراهم می شود .

دید گاه سوم  : بر این باورند که ما اصول خدشه ناپذیری در فرهنگ خود داریم که برتری و ارزش آنها در زندگی های انسان شناختی ، روان شناسی و جامعه شناسی ، گستره ای از معرفت و بینش نصیب انسان می سازد همانند مبانی چشم گیری جون :

1- دستیابی به کمال و تکامل و رسیدن به مقام والای خلیفه اللهی به عنوان نخستین هدف آفرینش

2- احترام آداب و رسوم و سنت های ملی و عادات قبیله ای به هنگام عدم اصطحکاک هر یک با اصول بنیادین  دینی

 اینان بر این باورند که زمان و مکان در ذات خود – بدون حادثه و یا حماسه ای – هیچ ارزشی ندارد بلکه قداست یا نحوست ایام به خاطر حضور ارزشی از ارش های الهی یا نبود صفتی از صفات الهی است .

حضور هاله ای از عظمت زرین و جاودان اطراف برخی مناسبت ها ، بدان خاطر است که هریک چونان بیرقی همیشه برافراشته و نشانی نمایان ، مسیر سعادت نیکبختی و هدایت را به انسان می اموزد ، از این رو آداب خاصی نیز برای هریک وجود دارد ، همانند روز ولایت و رهبری (عید غدیر خم ) ف روز ذبح حیوان هوای نفس ( عید قربان ) ، روز شادی و موفقیت در اردوگاه رمضان ( عید فطر ) و ...

حال اگر چنین ویژگی برای عید نوروز نیز وجود داشته باشد ، بی شک عید نوروز عظمتی فرا ملی یافته ، شعاع عرشی ان افزون تر از ابعداد محدود خاکی آن می گردد . چنان که امام علی (ع) به خاطر کار پسندیده یکی از اصحاب خود در روز عید نوروز ، بدو فرمود : « هر روز ما را نوروز سازید »  و در سخنی دیگر در باره نوروز فرمودند : « هر روز برای ما نوروز است . »

پس عید نوروز ، روزی خجسته و فرخنده است اما برای چه کسانی ؟ و چگونه ؟ اگر جلوه بندگی یابد و یا روز پیمان با بندگان در دوری از نافرمانی خدا و یا به گفته پیشوای ششم امام کعفر صادق (ع) گشایش سختی ها و اندوه شیعیان و اهل بیت (ع) در آن رخ دهد ، در این صورت نه تنها عید باستانی  بلکه  عید آسمانی خواهد بود که روزی نو ف با شکوه و سرنوشت ساز خواهد بود . انچه معیار اصیل در این میان است ، بینش ، گرایش ، کنش و واکنش است .

عید در گفتار  معصومین (ع) :

عید در نگاه معصومین (ع) از ارزشی خاص برخوردار است ، از این رو شب عید ، صبح عید ف طهر و روز عید دارای اعمال ویژه ای است گو این که لحظات روز عید با غیر آن هیچ تفاوت ظاهری ندارد اما در سخنان پیشوایان معضوم (ع) پاره ای اعمال دارای ارزشی برابر با « بیست حج » دانسته شده در حالی که همین عمل در « روز عید همسان یکصد حج » معرفی شده است .

رسول اکرم (ص) می فرمود : « خداوند از هرچه آفرید تعدادی را برای خود برگزید ، از میان شبها ، شب های جمعه ، شب نیمه شعبان ، شب قدر ف و شب های عید فطر و قربان و از میان روزها روز های جمعهو عید را انتخاب نمود .»

برخی روایات عظمتی افزون برای عید نوروز دانسته اند ، زیرا عید غدیر خم را برابر با اول فروردین سال دهم هجری خورشیدی قلمداد کرده اند از این رو رنگ و عطری الهی و ولایی به نوروز بخشیده اند .

یکی ار یاران امام صادق (ع) روز عید نوروز خدمت ان حضرت رسید . امام به او فرمودند :« امروز را می شناسی ؟ » او گفت : روزی است که عجم ها ان را بزرگ می شمارند و در آن روز به یکدیگر هدیه می دهند .

حضرت فرمودند :«  ... امروز روزی است که که خداوند از بندگان خود پیمان گرفت تا او را عبادت و به او شرک نورزند و به پیامبران و حجج الهی و ائمه معصومین ( ع) ایمان بیاورند .... در این روز قائم ما ظاهر شود و نوروزی نمی رسد مگر این که ما اهل بیت ظهور و گشایش آن را توقع داریم جون نوروز از روز های ما و شیعیان ماست .»

از سوی دیگر در برخی روایات – به خاطر سنت های زشت و ناپسندی که در گفتار و رفتار افراد در عید نوروز مشاهده می شده – برخورد پیامبر (ص) یا امامن معصوم (ع) را نسبت به این عید با تلخی ترسیم کرده است که با توجه به چهار نکته گفته شده به خوبی در می یابیم هرگاه ارزش ها و معیار های سلامت و سعادت اشخاص زیر سووال رود ، مخالفت معارف دینی و رهبران مذهبی دیده می شود . از این رو امیر مومنان امام علی (ع) می فرمایند : « امروز برای ما عید است و فردا هم عید ماست و هرروزی که در آن نافرمانی خدا صورت نگیرد برای ما عید است . »

پایان

منبع مطلب : احمد لقمانی ، کتاب جوانان ، پرسش ها و پاسخ ها ، جلد اول